YAZAR ETİKETİ: AYNUR ÖZGE, OZAN KAYAR

1.Migren

Ülkemizde ve dünyada kişilerin yaşam kalitesini bozarak mağduriyet yaratan ilk 10 hastalık arasında yer alan migren, beyinde yaşanan bir dizi kimyasal değişimin sonucu yaşanan özel bir baş ağrısı türüdür. Bunun yanında migren, genetik mirasın yanı sıra çevresel etmenlerin de etkili olduğu nörolojik bir hastalıktır. Ülkemizde her 5 kadından ve her 10 erkekten birinin migren hastası olduğu bilinmektedir. Bununla beraber çocuk ve ergenlerin onda birinde ve genç yetişkinlik dönemindeki bireylerin de beşte birinde migrene bağlı baş ağrısı sorunu vardır. Bunlara ek olarak çocukluk çağı migreni, hastaların yaklaşık yarısında 6-10 yaş arasında başlar.

Migren türleri nelerdir?

a. Aurasız Migren: Bu oldukça yaygın görülen migren türünde ağrı genellikle zonklayıcıdır, şiddetlidir ve ağrı süresi en az 1 saattir. Çoğu zaman ağrıya mide bulantısı, kusma, ışık, ses, koku ve dokunmaya artmış hassasiyet eşlik eder ve tek taraflı olarak (başın daha çok sol ya da sağ tarafında olmak üzere, bazen de taraf değiştirerek) görülür. Genellikle fiziksel aktivite ya da egzersizle artar ve uyuyunca da geçme eğilimindedir.

b. Auralı Migren: Bazı ağrılarda, ağrıdan kısa süre önce veya ağrıyla eş zamanlı olarak görülen ve kendiliğinden düzelen belirtiler ‘aura’ olarak isimlendirilir. Böylesi bir haberci belirtiyi takiben en geç 1 saat içinde başlayan migren türü ağrılar ‘auralı migren’ olarak isimlendirilir. En sık gözlenen belirti görme ile ilgili auralardır. Bunlar zik-zak çizgiler, puslu-bulanık görme, görüntünün tamamen kararmasına bağlı hiç görememe, gördüğünün yarısını karanlık görme, dama tahtası görüntüsü veya parıltılı noktalar görme şeklinde hissedilebilir. Bu belirtiler 4 dakikadan daha kısa bir süre içinde gelişirler, genellikle 60 dakikadan daha uzun sürmezler ve kendiliğinden düzelirler. Belirtileri takiben veya eş zamanlı olarak migren özelliğinde tipik baş ağrısı ortaya çıkar.

c. Kronik migren: Kronik migren, migren türünde ağrı yaşanan günlerin en azından üç ay süreyle ayda 15 günden daha sık olması durumuna verilen isimdir. Migren ataklarının sıklaşmasının başta yoğun stres etmenleri olmak üzere madde kullanımı, ağrı kesicilerin kontrolsüz şekilde sık kullanımı, eşlik eden başka sağlık sorunları olması gibi pek çok nedeni vardır. Çocuk ve ergenlerde yetişkinlere oranla seyrek olsa da kronik migren görülmektedir.

 2.Gerilim Tipi Baş Ağrıları (GTBA)

Genellikle kısa süreli (çoğu 30 dakikadan kısa), başın her iki tarafında da eşit olarak hissedilebilen, sıkıştırıcı veya basınçlı karakterde, hafif ya da orta şiddette (örneğin ders çalışmak, televizyon izlemek, oyun gibi günlük işlevleri etkilemeyecek nitelikte), karın ağrısı, bulantı, baş dönmesi, terleme gibi bulguların seyrek olarak eşlik ettiği, kusma ve ışık hassasiyeti gibi durumların görülmediği ve istirahatle kolaylıkla geçen ağrılar ile tanınmaktadır. Sık görülen bir baş ağrısı türüdür ve genellikle çevresel etmenler ile ilgilidir. Ağrıların temelinde daha çok ruhsal gerginlikler, psikiyatrik hastalıklar, kas gerginliği, ağız-çene yapısı bozuklukları vardır. GTBA’nın genel yaygınlığı %11-72.8 arasında olup, çocuk ve ergenlerde görülen GTBA olgularının %52’si epizodik GTBA, %16’sı kronik GTBA ve %33’ü IHS kriterlerini karşılamayan GTBA olgularından oluşmaktadır. Öte yandan GTBA, kız ve erkeklerde 11-12 yaşına kadar eşit oranda görülürken bu yaştan sonra kızlarda daha sıklıkla görülmektedir.

GTBA türleri nelerdir?

a. Epizodik GTBA: Sık epizodik GTBA geçiren çocuklar kronik GTBA için en muhtemel adaydır. Boyun-omuz ağrıları, depresif bulgular ve oromandibuler disfonksiyonu destekleyen bulguların yanında perikranial kaslarda hassasiyet söz konusudur.

b. Kronik GTBA: Bu baş ağrısı türünde en 6 ay süreyle, ayda 15 günden daha sık baş ağrısı öyküsü, sıklıkla eşlik eden bir psikopatoloji, komorbid organik problem (epilepsi, geçirilmiş kafa travması, öğrenme güçlüğü, paroksismal vertigo, kalp hastalıkları, diyabetes mellitus gibi) varlığı, aile içi problemlerin yaygınlığı, kronik anksiyete ve stres, olguların yaklaşık %17.5’inde ailede tekrarlayıcı baş ağrısı öyküsü, düşük sosyoekonomik düzey gibi özellikler söz konusudur.

3. Küme Tipi Baş Ağrısı

Baş ağrılarının bu türü daha çok erişkinlerde (30-60 yaş) ve sıklıkla erkeklerde görülür. Çocukluk çağında küme tipi baş ağrısı tanısı ender ve güçtür. Çocukluk çağı başlangıç prevalansı %0.1’dir. Sık rastlanan migren ağrılarının tersine küme ağrılarında atakların süresi daha kısadır (10-30 dakika). Ağrıların yılın ve günün belirli dönemlerinde gözlenmesi (kümelenme) önemli bir tanımlayıcı özelliktir. Her bir küme birkaç hafta ya da ay sürer. Gün içinde kısa süreli ve tekrarlayan ağrı atakları (günlük atak sayısı ortalama beştir) bir diğer özelliktir. Ağrıların gece uykudan uyandırması ve özellikle de rüya fazında görülmesi destekleyici bir özelliktir. Ataklar, migren ağrılarının tersine halsizlik, uyuma isteği yapmaz, aksine kişi sinirli, hareketli, yerinde duramaz bile olabilir. Küme ağrıları da migren gibi tek taraflı olabilir ama bulantı-kusma daha nadirdir.

4.Kronik günlük baş ağrısı (KGBA)

Çocuk ve ergenlerde %0.5-5.9 sıklıkla rapor edilen, yaklaşık 10 yıl içinde diğer primer (birincil) baş ağrılarından gelişen bir klinik tablodur. Kızlarda (%69.6) ve yaş arttıkça daha sık görülür. Hemen her gün ortaya çıkan başın iki tarafına yerleşen baş ağrıları ile tanınır. Ağrılara sıklıkla okul fobisi, ayrılık anksiyetesi, aile problemleri ve dürtü kontrol problemleri eşlik eder. Ağrılar genellikle frontal (beynin ön kısmında-%46) veya başın herhangi bir bölgesinde yerleşen, sıkıştırıcı özellikte olup, %21.9 olguda zonklayıcı karakterdedir.

Kaynaklar:

Abu-Arafeh, I. & Russel, G. (1994). Prevalence of headache and migraine in schoolchildren. BMJ, 309(6957), 765-769.

Buse, D.C., Manack, A.N., Fanning, K.M., Serrano, D., Reed, M. L., Turkel, C. C., … Lipton, R. B. (2012). Chronic migraine prevalence, disability, and sociodemographic factors: Results from the American migraine prevalence and prevention study. Headache: The Journal of Head and Face Pain, 52(10), 1456-1470.

Evers S, Afra J, Frese A, Goadsby PJ, Linde M, May A, Sandor PS: EFNS guideline on the drug treatment of migraine – report of an EFNS task force. Eur J Neurol 2006; 13(6): 560-572.

Hershey AD, Powers SW, Bentti AL, deGrauw TJ: Effectiveness of amitriptyline in the prophylactic management of childhood headaches. Headache 2000; 40: 539-549.

Karli N, Akis N, Zarifoglu M, Akgoz S, Irgil E, Ayvacioglu U, Calisir N, Haran N, Akdogan O: Headache prevalence in adolescents aged 12 to 17: a student-based epidemiological study in Bursa.

Headache 2006; 46(4): 649-655

Özge A, Buğdaycı R, Şaşmaz T, Kaleağasi H, Kurt Ö, Karakelle A, Tezcan H, Siva A: The Sensitivity and Specificity of the Case Definition Criteria in Diagnosis of Headache: A School-Based Epidemiological Study of 5562 Children In Mersin. Cephalalgia. 2002; 22(10): 791-798.

Ramadan NM: Migraine headache prophylaxis: current options and advances on the horizon. Curr Neurol Neurosci Rep 2006; 6(2): 95-9

Silberstein SD. Preventive treatment of migraine. Trends Pharmacol Sci. 2006;27(8):410-415. doi:10.1016/j.tips.2006.06.003

Yapıcı, Z. (2014) Küme başağrısı. Annelik Akademisi – Anne Yapamam, Başım Çok Ağrıyor. (Ed. Aynur Özge). Boyut Yayınları.