YAZAR ETİKETİ: AYNUR ÖZGE, OZAN KAYAR

Çocuk ve ergenler için ağrılı durumlara objektif ve kanıtsal yaklaşım doğru tanı ve tedavi stratejisi için kaçınılmazdır. Erken yaşlarda başlayan baş ağrılarının multidisipliner olarak doğru tanınması, doğru tedavi edilmesi ve klinik tabloda yaşla birlikte ortaya çıkan değişimlere paralel sağaltım stratejilerinin geliştirilmesi baş ağrısı ile etkin mücadele için vazgeçilmez unsurlardır. Bununla birlikte baş ağrısına hızlıca teşhis ve tanı koyma girişimleri, beyin veya başka bir organ hasarının gözden kaçmasını engeller ve uygun tedavi için bu farkındalık şarttır. Öte yandan çocuk ve ergen baş ağrılarına sık olarak eşlik eden diğer hastalıklar (özellikle psikiyatrik) göz önünde bulundurularak tedavi bu eksende kapsamlı biçimde yapılmalı ve disiplinler arası bir yaklaşım benimsenmelidir. Doktorlar ve klinik psikologlar baş ağrısıyla mücadele edilebilmeleri için çocuklara ve ebeveynlerine yardımcı olabilirler. Çocuk-ergen baş ağrılarının tedavi süreci aşağıda sunulan alt başlıklarda yer alan alternatiflerden uygun olanların seçilmesi doğrultusunda ilerlemektedir.

1. Hasta ve Ebeveynin Farkındalığının Arttırılması: Çocuk-ergen baş ağrısı tedavisi planlanırken mutlaka ebeveynler de sürece dahil edilirler. Tedavide en önemli adım, ailenin tanıyı anlaması ve kabullenmesidir. Böylelikle çocuk ya da ergenlerin ağrıyla baş etmeleri konusunda onlarla iş birliği sağlanabilecektir. Keza öğretmenlerin ve diğer ilgili kişilerin bilgilendirilmesi de tedavide eşgüdüme katkı sağlar. Bu süreçte hastalar ve ebeveynlerine ağrıyı tetikleyen durumlar hakkında farkındalık kazandırılmasının yanında, ağrıya eşlik eden etmenler ve sebepleri açıklanır ve sinir sisteminin yapısı hakkında eğitim verilir.
2. Çocuğun/Ergenin Ağrısının Düzenli Periyotlarla Ölçülmesi: Bu tür tekrarlı ağrı ölçümleri, hastanın tedavi sürecindeki gelişimini, ağrı sıklığını, şiddetini ya da ağrısının görünümünü izlemek, günlük yaşam işlevselliğini takip etmek, tedavi planının etkinliğini değerlendirmek, gerekirse planı güncellemek ve tedavide gerekli düzenlemeleri yapmak içindir. Bu süreçte daha ilk görüşmeden itibaren hastadan ağrı günlüğü tutması istenir. (bkz. Tablo 1).

Tablo 1. Baş ağrısı günlüğü örneği

3. Farmakolojik Tedavi (İlaç Tedavisi) Uygulamaları: Bu tür müdahale alternatifleri ağrı sırasında ağrıyı ortadan kaldırmak, ağrının şiddetini azaltmak ya da ağrının yeniden ortaya çıkmasını önlemek adına doktor denetiminde sunulan uygun ilaç seçeneklerini içerir. Pediatrik yaş grubunda ağrıların kısa sürdüğü ve %60-70’lere varan plasebo cevabı dikkate alınarak farmakolojik tedavi ihtiyacı kararı doktor tarafından dikkatle alınır. Çocuk ve ergenlerde çok düşük dozlarda uygulanan pek çok ajanın yeterli etki gösterdiği bilinmektedir. Önerilen tedavilerde başarı oranı ortalama %50 olarak bildirilmiştir. Bu tedavilere karar verildiğinde ilaç tedavisi genelde 4-6 ay süre ile uygulanır. Önerilen tedavilerde yan etki profilleri de mutlaka dikkate alınır ve bununla ilgili aileler bilgilendirilir. Öte yandan her çocuk-ergen baş ağrısı türünde ya da her hastaya mutlaka ağrı kesici ya da ağrıyı önleyici ilaç verilmez, bazı durumlarda non-farmakolojik tedavi alternatiflerinin daha etkili olduğu göz önünde bulundurularak tedavi bu yolla seyreder. Bunun yanında bazen de her iki alternatif, diğer tedavi seçenekleri de söz önünde bulundurularak birlikte uygulandığında en etkili sonuca ulaşılabilmektedir.
4. Non-Farmakolojik (İlaç Harici) Tedavi Uygulamaları: Bu tür müdahale alternatifleri de ağrı sırasında ağrının şiddetini azaltmak ya da ağrının yeniden ortaya çıkmasını önlemek adına sunulan birçok farklı seçenekleri içermektedir. Yaygın kullanılan ilaç dışı tedavi uygulamaları şöyledir:

*Psikoterapiler: BDT, EMDR ve Hipnoterapi uygulamaları

*Fizik Tedavi Uygulamaları: Akupunktur, Termal Stimülasyon, Fizyoterapi, Masaj Terapisi

*Davranışsal Tedaviler: Davranışsal yöntemlerin uygulandığı çalışmalarda yalnızca baş ağrısı süresi ve şiddetinde değil, hastaların depresyon ve anksiyete skorlarında da olumlu sonuçlar elde edilmiştir. En etkili davranışsal tedavi alternatifleri ‘Davranışsal düzenleme ve Biofeedback’ uygulamalarıdır. Bunlardan hastaların yaşamını düzenlemeye yönelik önleyici stratejiler (ağrıyı tetikleyen ve diğer psiko-sosyal stres etmenlerinin ortadan kaldırılması ve hastanın yaşamına ağrının ortaya çıkmasını önleyen düzenlemelerin dahil edilmesi) konusunda hastanın ve ebeveynin bilgilendirilmesi ve bu bilgilerin hastanın yaşamına yansıması, hastaya ağrıyla başa çıkma stratejilerinin öğretilmesi diğer farmakolojik ve nan-farmakolojik tedavi alternatifleriyle beraber sunulduğunda çocuk ve ergenlerde baş ağrısı tedavilerinin etkinliğini arttıracaktır.

*Tartışmalı Diğer Tedavi Alternatifleri

Kesin çözüm olarak sunulan ‘Migren Aşısı’: Migren aşısı diye bilinen yeni ilaç grubu dirençli migren hastaları başta olmak üzere önemli bir tedavi seçeneği olarak görülmektedir. Tüm dünyada bu tedavi alternatifinin uygulandığı binlerce hastadan gelen umut verici sonuçlar mevcuttur. Ancak bu tek bir kez yapılacak bir uygulama değildir ve kesin kür vaadi içermemektedir. Sadece dirençli olgular için yeni bir seçenek olarak görülmelidir.

Migren ameliyatları: Migren ameliyatı olarak bilinen başta ağrı hissini taşıyan sinirlere yapılan cerrahi müdahaleler bilimsel dayanağı olmayan tedavi yaklaşımlarıdır. Migren bir beyin hastalığıdır. Bu hastalığın tedavisi beyindeki kimyasallara yönelik müdahaleleri de içermedikçe başarılı olmayacaktır.

Tamamlayıcı tıp uygulamaları: Migren tedavisinde tamamlayıcı tıp uygulamaları adı altında bazı çevrelerce uygulanan ve etkili olduğu öne sürülen tedavi seçeneklerinin (sülük, hacamat, homeopati, proloterapi, fitoterapi gibi) bilimsel ölçütler bazında ispat edilmiş hiçbir katkısı yoktur.

Kaynaklar:

Abu-Arafeh I (2001) Chronic tension-type headache in children and adolescents. Cephalalgia 21:830–836

Anttila, P., Sourander, A., Metsahonkala, L., Aromaa, M., Helenius, H., & Sillanpaa, M. (2004). Psychiatric symptoms in children with primary headache. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 43(4), 412-419.

Bille BS (1962) Migraine in school children. A study of the incidence and short-term prognosis, and a clinical, psychological and electroencephalographic comparison between children with migrain

Caretonuto M, Guidetti V, Ruju F, Galli F, Tagliente FR, Pascotto A: Headache disorders as risk factors for sleep disturbances in school aged children. J Headache Pain 2005; 6: 268-270.

Dooley JM, Gordon KE: The role of pharmacotherapy in pediatric migraine. Headache 2006; 46(2): 195-196

Evers S, Afra J, Frese A, Goadsby PJ, Linde M, May A, Sandor PS: EFNS guideline on the drug treatment of migraine – report of an EFNS task force. Eur J Neurol 2006; 13(6): 560-572.

Forsyth R, Farrell K: Headache in childhood. Pediatrics in Review 1999; 20(2): 39-45.

Guidetti, V., Galli, F., Fabrizi, P., Giannantoni, A.S., Napoli, L., Bruni, O., … Trillo, S. (1998). Headache and psychiatric comorbidity: Clinical aspects and outcome in an 8-year follow- up study. Cephalalgia: An Interantional Journal of Headache, 18(7), 455-462.

Hernandez-Latorre MA, Roig M: Natural history of migraine in childhood. Cephalalgia 2000; 20: 573-579.

Larsson B, Carlsson J, Fichtel A, Melin L: Relaxation treatment of adolescent headache sufferers: results from a school-based replication series. Headache 2005; 45: 692-704.

Silberstein SD. Preventive treatment of migraine. Trends Pharmacol Sci. 2006;27(8):410-415. doi:10.1016/j.tips.2006.06.003

Sillanpa¨a¨ M (1983) Changes in the prevalence of migraine and other headaches during the first seven school years. Headache 23(1):15–19

Winner P, Linder SL, Wasiewski WW: Pharmacological treatment of headache. In: Winner P, Rothner AD (eds). Headache in Children and Adolescents. BC Decker Inc, London, 2001; 87-115