Çocukların ve ergenlerin akademik hayatlarını ve sosyal yaşam kalitesini son derece olumsuz etkileyen baş ağrısı durumlarında sıklıkla tanı konmamakta ya da tanı ihmal edilmekte veya yanlış tanılar konabilmektedir. Gerek çocukluk gerekse ergenlerde migren tanısında en duyarlı tanı kriterleri, ağrı sıklığı, ağrı şiddeti, ağrı süresi, zonklayıcı ağrı özelliği, unilateral lokalizasyon ve ilişkili semptomların varlığıdır.    

Teşhis büyük oranda çocuk-ergen ve aileyle yapılan görüşmeye dayanır. Nispeten daha küçük yaştaki çocuklarda ağrının değerlendirilmesi ve ölçümü zordur. Bunun nedenleri; yaş, gelişme evresi, yaşanan ağrı deneyimleri ve çeşitli çevresel etmenler ile ilgili olarak çocuğun algılama, yorumlama ve ifade etme sürecindeki sürekli değişimlerdir. Küçük çocukların bu soruları yanıtlamakta zorlanacakları dikkate alınarak değerlendirme sürecinde ek olarak yaşadıkları deneyimler dikkatle sorgulanır ve muayeneyi tamamlayıcı oyunlar veya çizdirilen resimler ile yanıtlar alınmaya çalışılır.

Öte yandan özellikle migren tipi ağrısı olan çocuk ve ergenlerde ailenin fertlerinde de migren olup olmadığı mutlaka soruşturulmalıdır, çünkü migren genellikle ailevi (genetik) yatkınlığı olan bir ağrıdır. Çarpıcı nitelikteki bir diğer özellik de ağrının çok erken yaşta (3,5 yaş) başlamış olmasıdır ki bu durum aile ve hekimin farkındalığını gerektirmektedir. Buna ek olarak özellikle migrenli çocuk ve ergenlerde düşük doğum ağırlığı ile doğum sıkça rastlanan bir durumdur. Bebeklik döneminde açıklanamayan karın ağrıları ve ağlamaların da migren öncüsü bulgular olduğu düşünülmektedir. Ayrıca migren ya da GTBA hastalarında muayene, kan tahlilleri ve beyin görüntüleme çalışmaları sıklıkla normaldir. Doktor teşhis için değil başka nedenleri dışlamak için bazen ilave incelemeler isteyebilir ve teşhis koyarken 296 ayrı baş ağrısı türü arasında karar vermek zorundadır. Bu süreci kolaylaştırmak için doktor değerlendirme esnasında yaygın olarak aşağıdaki sorulara cevaplar arar:

*Baş ağrısı hep aynı özellikte mi oluyor, yoksa birden fazla ağrının varlığı söz konusu mu?

*Baş ağrısı ne zamandır var?

*Baş ağrısı ne sıklıkta oluyor?

*Baş ağrısı tekrarlayıcı özellikte mi yoksa giderek ağrının sıklığı veya şiddeti artıyor mu?

*Baş ağrısı ne sıklıkta ortaya çıkıyor?

*Baş ağrısı periyotları ne kadar sürüyor?

*Baş ağrısının ortaya çıktığı özel bir zaman dilimi veya olay var mı?

*Baş ağrısının belirli yiyecekler, ilaçlar veya aktiviteler ile ilişkisi var mı?

*Baş ağrısı olacağını önceden uyaran belirtiler var mı?

*Ağrı nerede yerleşiyor?

*Ağrı neye benziyor?

*Baş ağrısı sırasında eşlik eden solukluk, üşüme, ateş, senkop, davranış değişikliği, bulantı, kusma, fotofobi, fonofobi, kas güçsüzlüğü, duyu bozukluğu veya bilinç bozukluğu gibi başka belirtiler var mı?

*Baş ağrısı olduğunda çocuk ya da ergenler genelde nerede ya da ne yapıyor oluyorlar? (okulda ya da zorlu fiziksel egzersizde gibi)

*Baş ağrısına neler iyi geliyor?

*Baş ağrısını neler kötüleştiriyor?

*Eşlikçi belirtiler baş ağrısı olmayan dönemlerde de devam ediyor mu?

*Tedavi almak durumunda olunan başka fiziksel veya ruhsal nitelikte bir rahatsızlık var mı?

*Ailede baş ağrısı yakınması olan başka birey var mı; varsa özellikleri nasıl?

*Baş ağrısının nedeni hakkında hasta veya ailesi ne düşünüyor?

*Hamilelik ve doğumda yaşanan yoğun stres ya da travmatik durumlar söz konusu mu?

*Erken çocukluk dönemi kazaları, kafa travmaları, zorlayıcı okul deneyimleri, sigara, alkol ve madde kullanımı var mı?

*Aileye ait değişkenler ve eşlik eden zorlayıcı yaşamsal olaylar neler?

*Eşlikçi nörolojik yakınmalar (koordinasyon bozukluğu, yürüyüş bozukluğu, fokal kas güçsüzlüğü, letarji, nöbetler, aura dışı görme bozuklukları, konuşma bozuklukları, işitme kayıpları, kişilik değişiklikleri veya progresif yeti kayıpları gibi) var mı?

*Atopik bozukluklar, mide ağrısı yada karın ağrısı gibi somatik yakınmalar var mı?

*Okul öncesi dönemde gözlenen somatik yakınmalar ve psiko-sosyal problemlerin varlığı söz konusu mu?

Kaynaklar:

Balottin U, Temrine C, Nicoli F, Quadrelli M, Ferrari-Ginevra O, Lanci G: Idiopathic headache in children under six years of age: a follow-up study. Headache 2005; 45: 705-715.

Guidetti, V., Galli, F., Fabrizi, P., Giannantoni, A.S., Napoli, L., Bruni, O., … Trillo, S. (1998). Headache and psychiatric comorbidity: Clinical aspects and outcome in an 8-year follow- up study. Cephalalgia: An Interantional Journal of Headache, 18(7), 455-462.

Karli N, Akis N, Zarifoglu M, Akgoz S, Irgil E, Ayvacioglu U, Calisir N, Haran N, Akdogan O: Headache prevalence in adolescents aged 12 to 17: a student-based epidemiological study in Bursa.

Headache 2006; 46(4): 649-655

Lundqvist, C., Clench-Aas, J., Hofoss, D., & Bartonova, A. (2006). Self-reported headache in schoolchildren: Parents underestimate their children’s headaches. Acta Paediatrica, 95(8), 940–946.

Özge A, Buğdaycı R, Şaşmaz T, Kaleağasi H, Kurt Ö, Karakelle A, Tezcan H, Siva A: The Sensitivity and Specificity of the Case Definition Criteria in Diagnosis of Headache: A School-Based Epidemiological Study of 5562 Children In Mersin. Cephalalgia. 2002; 22(10): 791-798.

Sasmaz T, Bugdayci R, Ozge A, Karakelle A, Kurt O, Kaleagasi H. Are parents aware of their schoolchildren’s headaches? Eur J Public Health. 2004 Dec;14(4):366-8.

Turkdogan D, Cagirici S, Soylemez D, Sur H, Bilge C, Turk U: Characteristic and overlapping features of migraine and tensiontype headache Headache 2006; 46(3): 461-468.